Samenleving

Werk en Inkomen

Ten opzichte van de begroting komen de totale kosten voor inkomensregelingen, arbeidsparticipatie en begeleide participatie (taakveld 6.3 t/m 6.5) uit op een Ten opzichte van de begroting komen de totale kosten voor inkomensregelingen, arbeidsparticipatie en begeleide participatie (taakveld 6.3 t/m 6.5) uit op een ‘plus’ van € 452.000 (zie bij programma Sociaal Domein). Het jaar 2024 was een beleidsarm jaar voor Werk en Inkomen. Wel kunnen we een aantal belangrijke ontwikkelingen noemen, namelijk:

Onderzoek Rekenkamer effectiviteit armoedebeleid

De Rekenkamer heeft onderzoek gedaan naar de effectiviteit van ons armoedebeleid. De raad heeft de uitkomsten en aanbevelingen van dit onderzoek opiniërend behandeld op 18 april 2024 en besluitvormend op 19 september 2024. In 2025 gaan we aan de slag met een beleidsplan Armoede, Schulden en Preventie. Hierin verwerken wij de aanbevelingen van de Rekenkamer. Dat zijn de volgende aanbevelingen:

Maak specifiek armoedebeleid met concrete en meetbare doelen gebaseerd op de pijlers Armoede, Schulden en Preventie. Rapporteer jaarlijks over de voortgang.
Versimpel de aanvraagformulieren en processen van de verschillende minimaregelingen.
Vergroot de gemeentelijke regie met betrekking tot het maatschappelijk middenveld om tot een betere samenwerking te komen.

Regionaal Werkcentrum

In 2024 maakte het kabinet bekend dat er vanaf 2026 een Werkcentrum moet zijn in alle 35 arbeidsmarktregio’s. De organisaties binnen de huidige arbeidsmarktregio’s, Regionale mobiliteitsteams, WerkgeversServicepunten en Leerwerkloketten, hebben hun eigen dienstverleningspakket, werkwijze en loket. Daarom wil het kabinet één loket voor werkgevers, werkzoekenden werkenden. Bij het Regionaal Werkcentrum moeten deze doelgroepen terechtkunnen met al hun vragen over scholing, werk of ontwikkeling. In 2024 is Frylân Werkt in onze arbeidsmarktregio gestart met de eerste voorbereidingen. Fryslân Werkt is hét samenwerkingsverband van alle Friese gemeenten, onderwijs, UWV, sociale ontwikkelbedrijven, sociale partners en de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven.

Nieuwkomers

Oekraïners

Begin 2024 was de inspanningsverplichting voor de opvang van Oekraïense ontheemden 191. Tytsjerksteradiel voldeed jaarrond ruimschoots aan dit aantal met de drie opvanglocaties in Burgum (Berchhiem), Aldtsjerk (De Klinze) en Suwâld (Kleyenburgh).

Vanaf 1 april 2024 is De Klinze met 50 opvangplaatsen uitgebreid van 70 naar 120 opvangplekken. Tytsjerksteradiel sloot het jaar 2024 af met 265 Oekraïense ontheemden in de gemeentelijke opvang. In de particuliere opvang verbleven in 2024 ook Oekraïense vluchtelingen. Gemiddeld waren dit er tien.

Statushouders

Tytsjerksteradiel heeft in 2024 de taakstelling niet behaald. De mutatiegraad is heel erg laag, daardoor zijn er heel weinig sociale huurwoningen aan statushouders toegewezen. Het jaar 2024 is afgesloten met een achterstand van 43 te huisvesten statushouders.

Onderwijs

In 2024 is het vervolg doorgegeven aan het onderzoek naar de haalbaarheid van een multifunctioneel gebouw in Garyp. Wij streven er naar om in 2025 hierover definitieve duidelijkheid te krijgen.

Het locatieonderzoek van de school in Noardburgum is afgerond en zal een plaats krijgen in het in 2025 op te stellen integraal huisvestingsplan. Met de schoolbesturen Oarsprong en Adenium , de MR-en van de scholen en plaatselijk belang is gesproken over de toekomst van de scholen in de Trynwâlden.

In december 2024 is besloten dat de gemeente niet voornemens is de huurovereenkomsten van de onderwijsgebouwen in Eastermar en Hurdegaryp te verlengen in respectievelijk 2027 en 2030. Met de verhuurder zijn gesprekken hierover gestart.

Wonen Zorg en Welzijn

In 2024 is een visie op het gebied van Wonen, Welzijn en Zorg ontwikkeld en vastgesteld. Deze visie richt zich op het groeiend aantal ouderen (65+) en andere doelgroepen zoals mensen met een beperking of psychische problematiek. Er is door de vergrijzing sprake van een toenemende zorgvraag, terwijl de zorgsector kampt met oplopende personeelstekorten. Gelet op de huidige woningmarkt kan het vinden van passende huisvesting een uitdaging zijn. Oude(re) inwoners kunnen specifieke woonwensen hebben, bijvoorbeeld geclusterde woonvormen. Door de rijksoverheid is besloten om het aantal verpleeghuisplekken te bevriezen. Dit vereist een adequate aanpak wat zich in de visie vertaalt naar 3 opgaves: vitale leefbare dorpen en wijken, ervoor zorgen dat (kwetsbare) inwoners passend kunnen wonen en de juiste zorg en ondersteuning ontvangen. In 2024 is deze visie verder uitgewerkt en in oktober door de raad vastgesteld. Daarna is er een start gemaakt met de uitvoeringsagenda. Deze wordt in de loop van 2025 verder vorm gegeven.

GALA/IZA

In 2023 zijn we van start gegaan met de uitwerking van het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) en het Integraal Zorgakkoord (IZA). Voor het GALA is een plan van aanpak opgesteld. De GALA-doelstellingen sluiten aan bij het gezondheidsbeleid. Bestaande activiteiten zijn gecontinueerd en we zijn begonnen met het uitvoering geven aan nieuwe plannen. Binnen de Friese vertaling van het IZA, ook wel het FrIZA genoemd, hebben wij via diverse overlegvormen bijgedragen aan de totstandkoming van het regioplan. Gemeente Smallingerland is als gemandateerde gemeente in de lead. In 2024 is er specifiek ingezet op het opzetten van een aanvraag voor extra SPUK middelen middels de transformatieaanvraag Mentale Gezondheid. Ook is er veel energie gestoken in het versterken van lokale netwerken. Vanuit Friza was er ook extra budget uit de zogenaamde Vrije Ruimte. Deze gelden dienden te worden besteed aan Ontmoeten/Sociale Basis en OKO/Gezond opgroeien. De beschikbare middelen zijn aangewend voor een extra impuls van de dorpshuizen middels een begrotingssubsidie.

Welzijn

Subsidie ontvangende partijen hebben in 2024 activiteiten uitgevoerd ter versterking van de sociale basis, conform de verleende subsidies. Bij een aantal subsidie ontvangende partijen is de subsidie over het jaar 2023 lager vastgesteld omdat er sprake was van onderbesteding. Wegens onvolkomenheden in eerdere subsidieprocedures hebben een aantal partijen indexatie toegekend gekregen. Voor de partijen Humanitas en Stjoer betekent dit indexatie tot en met 2026, voor KEaRN slechts voor 2025.

Jeugd

In lijn met de landelijke ontwikkelingen constateren wij ook binnen gemeente Tytsjerksteradiel een aanzienlijke toename in de kosten van jeugdhulp. De hulpvragen van jeugdigen zijn complexer geworden, wat leidt tot intensievere trajecten die langer duren en daardoor ook duurder zijn.

Daarnaast is per 1 januari 2024 de nieuwe inkoop van jeugdhulp van start gegaan. Deze herziening heeft geleid tot een kostenstijging bij de Friese gemeenten. De tarieven van de nieuwe zorgprofielen zijn verhoogd om beter aan te sluiten bij de werkelijke kosten die zorgaanbieders maken. Tegelijkertijd zijn veel langdurige zorgtrajecten omgezet naar zogenoemde hersteltrajecten. Dit heeft geleid tot een verplichting om 100% van de trajectkosten vooraf te betalen, wat resulteerde in een aanzienlijke piek in de betalingen aan het begin van het jaar.

Verder zagen we dat een groeiend deel van de (hoog)specialistische zorg niet meer past binnen de reguliere inkoopstructuur. Hierdoor zijn er in toenemende mate individuele maatwerkvoorzieningen en dienstverleningsovereenkomsten (DVO’s) afgegeven, die extra financiële druk met zich meebrengen.

Tot slot was de inzet van de POH-Jeugd (praktijkondersteuner huisartsen) bij veel huisartsenpraktijken in 2024 nog niet volledig gerealiseerd. Hierdoor bleven huisartsen verantwoordelijk voor een aanzienlijk deel van de verwijzingen naar jeugdhulpvoorzieningen (ongeveer 30%), wat eveneens invloed had op de instroom en kosten.

Hoewel de kostenstijging in 2024 significant is, kan hieruit nog geen betrouwbare voorspelling worden afgeleid voor de kostenontwikkeling in 2025. Zo worden er op bijna alle bovenstaande ontwikkelingen herstelacties uitgevoerd. De toekomstige ontwikkeling is daarnaast afhankelijk van meerdere factoren, zoals cliëntenaantallen, indexaties, jurisprudentie en wijzigingen in wet- en regelgeving.

Wmo

In 2024 is de gemeentelijke uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo2015) voortgezet, met als doel onze inwoners zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen en actief te laten deelnemen aan de `Mienskip’. Er is gestart met het verbinden van het medische en sociale domein door het organiseren van fittesten voor ouderen, het bieden van Valpreventie en Welzijn op Recept.